Zimanê Serdema Modern û ‘Biwarkirina Wateyê’
Dilaver Zeraq
Sedem û jêderkên hebûna kurdan ya li bakur, ji alî serdestê mêjok ve her takımdan hatiye arîşedarkirin li kurdan. Ji kan û jêderkên candi bigire heta bi kirasliberkirinê, ji mirovbûnê bigire heta bi nîşaneyên hebûnê, ji behredariya afirîneriyê bigire heta bi zenginiya zimanî. Vî awayê arîşedarkirinê nehêlaye ku kurd di qonaxa herî kafirkanî ya modernîzmêde, xweshiki hay ji xwe hebin û karibin xwe pênase û watedar bikin.
Li bakur, zengîniya zimanê kurdan, ketiye paşila wan. Zengîniya zimanî, di hemû warên jiyana kurdan de ciyekî xweş û pihêt daye xwe û İkisi de savaşê hejmarên hêmanên zimanî ikisi de jî di warê wate(darî)yê de warekî hewanê bo xwe çêkiriye û hetaê jî terî xwe û dinyayê kiriye.
Lê belê, zengîniya ku dur û almastên xwe ji kan û jêderkên xwe çêkiriye, hê jî ji alî xwediyên xwe ve xweşikî nehatiye pênasekirin û nehatiye “biwarkirin.”
penasekirin; hêzeke derbar xwe (kendin hakkında) ye û ji bo temambûna Çalakiya heyîkirinê hêz û şiyana herî girîng e.
Digel vê, pênasekirin pêngava peşî ya avakirin, afirandin û Çalakkirina wateyê ye ku pê çarço veya peyvekê û têgihekê xurttirû bi bandor sole. Di vê demajoya at xurttirbûnê, bi bikaranîn û kalaktirkirinê re, ezmûneke’de me ya der barê wateyê çêdibe û wate, di demajoya vê ezmûnê, me jî dixe nav hewana xwe û Çalak dike; bi Çalakbûna me re, renguawayekî (kalite) û karaktereke xuyayî jî ji bo wateyê peyde sole.
Angaşt meskeni: Zimanê kurdî (bi taybetî kürtçe), li bakur, heta deme têrî xwe kiriye.
Pirs li ru ye; heta chi-kijan demê? Bersiv li dû ye; heta wê dema ku modernîzmê hê bi tefî têgih(dar)î û wate(dar)î ya xwe, bandoreke zêde li jiyana kurdan nekiriye û kurdî; bi awayê jiyan, danûstendin û pêwendîdanîna kurdan ve, maye wekî xwe; maye wekî zimanekî ku têgihên wî zêdetir li ser xweza, candî, bîrûbaweriyên dînî û li ser ramanweriya berê.
Piştî destpêkirina serdema çağdaş, kurdî li peşberî kartêk û hêza guherandinê veya modernizmli xwe û li zengîniya xwe ya rengzeryadimîne hehirî.
Helbet mesken lixweheyirîn ne ji ber destkurtî û tunebûnê; lê ji ber kêmfersendî ye ku ji berbendkirina bi hiskî ya serdestiya mêtinger çêbûye. Loma jî, kurdî nekariye xwe li pêşketinên têgihî û wateyî yên modernîzmê bîne.
Wekî dongiya berbendkirinên serdestîya mêtinger, zengîniya kurdî, ji navgîn, amraz, dem û qonaxên ku zimanê serdema bitki çağdaş saz, bêpar maye û heta roja îro jî nekariye dem û qonaxên der warty zimanê serdema çağdaş, xweshiki xwe hey bike.
Zimanê serdema çağdaştır; Pistî gelek pêwîstî û bivênevêtiyan, bi tefî jihevveçanın, jihevverestin, lihevanîn û lihevbanandina peYvên ji ” zimanê bellî ” ava tana tayna pietki pikbvetin pikbetin pjBertin pikBenin, pikbetin pjvetin pjvetin, pikbe, pikbe, pjvetin pjvetin pjvetin pikbebin pjvetin pjvetin pjvetin pjvetin pjvetin pjvetin pjvetin pjvetin pjvetin pjvetin pikbenin, ên ji, cilt. deri pevxistin, zimanê serdema çağdaş yê têgihîtepe.
di vê qonaxê’de ji bo me û ji bo zengîniya kurdî pirsa sereke konutu e; Hemin ku serdestê mêtinger, kirinên xwe yên kafirkanî, yên wekî tunehesibandin, berbendkirin, kêmxistin û bêwarhiştinê li kurdî qewimandine, gelo çi ji me re dimîne ji bo ku em bindkirin, kêmxisûne kirina nûtir ava bikini?
Li ba min, bersiva vê pirsê mesken; pêwîst e xwendeyên kurd, yên ku bi hemû aliyan ve haya wan ji ziman heye, li dor lihevkirineke gelemperî, wekî pirs, nivîs, belavkirin û parvekirinên dîtin û Fikiran, (ne bi awayekî befîvî) gramereke ditir ya wateyiya ji bo kur(d)manciyê ava çık.
Gramera ez dixim behsê, eat gramera wateyî; bi tevayi ji wateyên piralî yên zimanê candî pêk tê û ne wekî gramera zimanî li kar dikeve. Gramera wateyî, bi hokarên (faktorên) nepêdandî (ne sabît) pêk tê ku every yek hokarek, -yani mecazi, mecazi veya pereyî her yek ji wateya’nın temeli-Dikare di heman demê de li gelek five û şûnan li kar bikeve û her yek hokarek, xweyî behreyeke wisa ye ku gava hewce bike dikare di nav hêmaneke pirbeş û pirendam de jî cî bigire.
Ji bo vê yekê, feraseteke berfireh, pirsker, şêwirker, lihevker, û ” jiegoazakiri ”dalmak. Gava feraseteke wisa peyde û ava bu, hingê dor tê ser binavkirina rêbazê.
Li ba min, navê vê rêbazê ”biwarkirina wateyꔑ yemek yemek.
Baş e, ger em di ser vî navî re û li ser vê rêçikê bidin ser rê, gelo em ê vê rêbazê bi çi şêweyî pêk bînin?
Tevî ku ez pievan im mesken yek ji alî kesên hayjizimanheyî ve were gengeşîkirin jî, wekî dîtina peşî dikarim bejim; ji bo avakirina têgihên ji zimanê Contemporary, serê pêşîn wateyên ku di peyvên zimanê candî de dihewin bi tekûzî û dorfirehî werin komkirin û zanîn. Piştî vê yekê, wê demajoya praxis û Çalakiyeke ”biwarkirina wateyê” yani calakîya jihevxistin, bihevxistin, lihevbanandin û (ve)avakirina wateyê dest pê bike. Di vê Çalakîya ‘biwarkirina wateyê’, rêgeza sereke residence e; divê wateya ku tê şikandin, tê jihevxistin, tê jihevparçekirin û tê berevajîkirin, di heman demê, wateyeke dîtir ya zimanî ava bike da ku karibe xwe li zimanê serdema Contemporary ya têgih(dark)î
Weki minak bejim;
Ji bo awayên têgiha aboriyê, ya îngilîzî, “uygun fiyatlı (satın alma gücü-satın alma gücü)”, pêwîst e paşî em li ser peyvên xwe yên wekî “girtin, stendin, kirîn, bidestveanîyê” h pê rê jî berê xwe bidin wateyên wan ên di kurdiya candî de hewiyayî û ji wan wateyan, navekî-pênaseyeke xwemalî û ya xwe, peyde û saz bikin; û wekî gava paşî jî têgiha ji îngilîzî hatî, bi hemû awayên wê ve di kurncî de saz bikin û zengîniya kurdî daynin ser sifreya watedariya zimanê xwe.
Bêguman, bir rê û rêbaza ”biwarkirina wateyê” , wê wateyên heyî hem di xwe hem de jî di nava xwe bibin çend parçası; wate bi vê parçebûna bo cara pêşî, wê di hewana xwe de pir(jimar) tir bibin û gava her bir parça ji wateyên cuda di peyv û têgiheke nû de gihîştin hev, wê bi hewandina wateyekeûn j din ji pir(jimar) bibin.
Loma jî, rê û rêbaza ”biwarkirina wateyê”di heman söyle, ”çalakiya pir(jimar)tirkirina wateyê”ye jî.
Wekî dawî dikarim bejim; dem ew dem e, hêja ye û heq e ku zimanê kurdî, li bakur jî, bi tefî zengîniya xwe, bigihîje asta zimanê Contemporary ku di avabûn û hewana xwe de têgih(dar)î ye.
